Atanasije Stojković jedan je od najznamenitijih Rumljana kojima se grad i odužio, posebno time što Gradska biblioteka novi njegovo ime. Njemu u čast već dugi niz godina se raspisuje književni konkurs za prvi neobjavljeni roman na srpskom jeziku, jer je ovaj naučnik ujedno i pisac prvog modernog srpskog romana “Aristid i Natalija”. Gradska biblioteka “Atanasije Stojković” odnedavno je na novoj adresi u nekadašnjem Domu vojske, ali dosadašnji objekat ove ustanove kulture igrom slučaja se nalazio prekoputa kuće u kojoj je rođen veliki naučnik Atanasije Stojković, krajem 18.veka.
Atanasije Stojković, jedan od najznamenitijih Rumljana s kraja 18. i početka 19. veka, bio je tipičan predstavnik svog vremena prosvetiteljstva i racionalizma. Kako se teško uklapao u sredinu iz koje je potekao i kako nije uspeo da ostvari prvobitni naum da se zamonaši, izlaz je potražio u centrima evropske kulture i naučnog znanja. Ipak, veliku podršku tokom školovanja pružio mu je mitropolit Stefan Stratimirović.
Atanasije Stojković je rođen 1773.godine, otac mu se zvao Jovan, čizmar i majka Ana. Još kao dete pokazioa je težnju za znanjem. Osnovnu školu, koja je tada nezvanično bila u rangu niže gimnazije, pohađao je u Rumi. To školovanje i nastavnici su ostavili snažan pečat na njegovu ličnost, tako da je svoje delo Fiziku posvetio svojim nastavnicima Vasiliju Krstiću, Teodoru Avramoviću i Teodoru Zikiću. U to vreme porodična kuća Stojkovića je nalazila u Glavnoj ulici, nasuprot današnje gradske biblioteke, koja nosi njegovo ime.
Dalje školovanje je nastavio van Rume, u Šopronu, Segedinu, Požunu (Bratislava), a završio ga je na tada prestižnom univerzitetu u Getingenu u Nemačkoj, na kojem je slušao predavanja iz prirodnih nauka i konačno stekao zvanje doktora filozofije. Tokom školovanja važio je za jednog od najboljih sudenata. Ipak, zbog teškog materijalnog stanja bio je prinuđen da se vrati u Rumu i zaposli, između ostalog i kao nastavnik u školi.
U Rumu se vratio i posle završenih studija, 1799. godine, ali na kratko. Vezanost za rodni kraj ogleda se i u pesmi koju je napisao još 1798 godine – „Oda na istočnik Borkovačkij“, posvećena izvoru i toku Borkovačkog potoka. Stojković je u Rumu došao još jednom, 1810. godine, da poseti još uvek živu majku.
Iz Rume odlazi u Budim gde je objavio neka od svojih najznačajnijih dela na srpskom jeziku: Kandor ili otkrovenje egipatskih tajni, spis filozofske sadržine, po uzoru na Volterov Kandid, Aristid i Natalija, pisan bez velikih književnih ambicija, već namenjen podučavanju mladih naraštaja svog roda, zatim Fizika, u tri toma, pisanu u iste svrhe, običnim narodnim jezikom, Srpski sekretar, kao obuka za pisanje tadašnje administracije. Aristid i Natalija važi za prvi moderan srpski roman, Fizika je takođe prema nekim izvorima prva takva knjiga u Srba, a za Kandor( 1800) njegov prevodilac na moderan srpski jezik, Vladislav M.Teodorović, kaže da je prvi filozofski spis na srpskom jeziku koji je pandan Volterovom kandidu iz 1759.godine.
Mnogo kasnije, posle njegove smrti, u Lajpcigu je, 1834, štampan i Stojkovićev prevod Novog Zaveta na crkvenoslovenskom jeziku. Taj prevod je svojevremeno izazvao dosta polemika i nije dobro primljen od strane Vukovih pristalica.
U vreme kada je nastojao da dobije neku državnu službu, pa je čak bio govora o tome da se zamonaši, dobio je poziv da postane profesor na novootvorenom Harkovskom univerzitetu, tako da je 1803. godine promovisan za redovnog profesora fizike. Atanasije Stojković je kasnije, u dva navrata, izabran i za rektora ovog univerziteta. U Rusiji je napisao čitav niz novih dela, uglavnom o prirodnim pojavama, a među njima jedan od prvih naučnih radova koji se bavio pitanjem metora i meterotitima (O vazdušnom kamenju i njihovom poreklu).
Umro je u 2. juna 1832. A poslednje godine je proveo u Sankt-Petersburgu i na svom veleposedu u Besarabiji, kao državni savetnik, ruski akademik, nosilac ordena svetog Vladimira ruskog cara Aleksandra. Sahranjen je u Harkovu. Bio je oženjen bogatom Ruskinjom, ali nisu imali dece.
Tokom života bio je u kontaktu sa mnogim značajnim ličnostima srpske istorije (Vuk Karadžić, Dositej Obradović, Petar I Petrović, Karađorđe, knez Miloš i drugi). Na sceni Narodnog pozorišta u Beogradu se igra predstava „Vožd Karađorđe i knez Miloš“ u kojoj je lik Atanasija Stojkovića, glumio Boris Konmenović. U Tunguziji od 1908. godine postoji jedno brdo nazvano po njemu.
(Redakcija Moj grad SM)
Medijski sadržaji realizovani su u okviru projekta “Kultura pod lupom” koji sufinansira Opština Ruma. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
