Istorija Rusina u Šidu počinje 1803. godine kada su prve 33 rusinske porodice doseljene u Šid, na njegovu severnu periferiju, u neposrednu blizinu letnje vladičanske rezidencije. Porodice su popunile prazne placeve u Jalovom šoru, Džiguri, Glavnom šoru, Crkvenom i Donjem šoru, i to negde od njihove sredine pa sve do „Ruskog dvora“. Kulturološke i verske razlike između starosedeoca, većinom pravoslavaca, i doseljenih Rusina grkokatolika, uz žestoku propagandu kako spahijske tako i državne vlasti, neminovno su dovele do sukoba različitih vrsta i intenziteta. Bilo je potrebno pune tri decenije da Šiđani udruže svoje dve opštine i da se zajedničkim snagama odupru nemilosrdnom iskorištavanju od strane spahijske vlasti.
Kratka hronologija rusinske zajednice u Šidu do 1930. godine: 1777. osnivanje Šidskog vlastelinstva; 1780. završetak gradnje letnje vladičanske rezidencije u Šidu, tzv. Ruskog dvora; 1803. doseljenje prvih rusinskih porodica u Šid; 1804. završetak gradnje hrama Preobraženja Gospodnjeg, osnivanje rusinskog groblja; 1808. prvi popis Rusina u Šidu; 1810. osnivanje grkokatoličke Parohije Preobraženja Gospodnjeg i početak gradnje parohijskog doma; 1818. pomen prvog rusinskog učitelja Janka Majoroša; 1833. spajanje opštine „starošiđana“ i rusinske opštine u jednu jedinstvenu opštinu kao najvišeg upravnog tela u gradu; 1843. Šidska opština (uključujući i starosedeoce Srbe i doseljene Rusine) pokreće urbarijalni postupak protiv Spahiluka u cilju sređivanja međusobnih odnosa i obaveza; 1848/1849. revolucionarne godine; 1871. ukidanje narodnih veroispovednih učilišta i otvaranje javnih osnovnih škola čime se šidske srpska i rusinska veroispovedna škola ujedinjuju u jednu; 1878. prelazak sa latinskog na srpsko-hrvatski jezik u parohijskoj administraciji; 1919. ukidanje i nacionalizacija Šidskog vlastelinstva.
Grkokatolička parohija u Šidu ima kompletno sačuvane matične knjige krštenih, venčanih i umrlih od zavođenja 1803. godine do danas. Sve do 1877. godine matice su vođene na latinskom jeziku, a od te godine na srpsko-hrvatskom. Ni jedan upis nije izvršen na rusinskom jeziku. U matičnim knjigama šidske parohije nalaze se i podaci o rusinskom stanovništvu u filijalama Berkasovo, Bačinci, Privina Glava/Bikić Do, Erdevik, Vašica, Kukujevci i Sot, a ponekad i Petrovci (Hrvatska). Mešanih brakova nije bilo puno, na primer do 1900. godine bilo je svega 4 braka sklopljena između grkokatolika i pravoslavaca. Mnogo češće se u matičnim knjigama spominju pripadnici rimokatoličke veroispovesti, naročito u matičnoj knjizi rođenih budući da u Šidu sve do treće decenije 20. veka nije postojao rimokatolički hram. U periodu od 1803. do 1854. godine u matične knjige rođenih upisano je 34 rimokatoličke dece i 2 pravoslavnih. U matične knjige umrlih uvođeni su i vojnici grkokatoličke i rimokatoličke veroispovesti preminuli u vojnoj bolnici koja je jednom delu rusinskog kraja u Šidu i dala ime – Lazaret. Najveći problem u genealoškom istraživanju rusinskih porodica jesu imena. To je svakako i momenat na koji treba posebno obratiti pažnju. Poznato je da su Rusini imali dva do tri oblika imena, pogotovo ako su matične knjige vođene na latinskom jeziku, kao što je to slučaj sa Šidom. Tako je Janko upisivan kao Joanes, Mitro kao Demetrius, Ilija kao Elias itd. Česta pojava je dvojnog imena kod žena: Ana i Marija. Takođe, veoma često u u matičnim knjigama upisivani nadimci umesto punog imena. Primer toga su Ferko – Teodor, Hrica – Grigorije (Gregor), Ilja – Jelena /Juliana itd.
Spisak rusinskih grkokatoličkih porodica u Šidu 1803-1930. godine: Abođi, Andraš, Apro, Arvo, Arnovski, Balint, Balog, Baltar, Baran, Baranji, Barna, Baća, Bećar, Benja, Bereg, Berkeš, Bernard, Besermenji, Biki, Bireš, Birčak, Blanar, Bobalj, Bodnar-Abođi, Bodnar, Bođvanski, Boško, Brevak, Bubanović, Buila, Burćak, Bućko, Vadaski, Valentir, Varga, Vašerhelji, Vereš, Vislavski, Golub, Hornjak, Gadnjai, Garapić, Gaća, Gvožđak, Gluvnja, Gnip, Govlja, Golja, Goč, Gubaš, Dajko, Dančo, Demeter, Đuđar, Džunja,Đitko, Dorokazi, Dorocki, Drotar, Duda, Dudaš, Dupalj, Đuranjin, Edelinski, Emeđi, Erbe, Erdelji, Esebe, Ždinjak, Žmura, Žubrik, Žurbej, Zahorjanski, Zedi (Zejdi), Ilis (Ilijaš), Ilijaš, Juhas, Jakim (Joakim), Janko, Jarabek, Jašćur, Kalaj, Kanjuh, Kapčar, Katrina, Katrinčak, Kašovski, Kašćak, Keteleš, Keresturi, Kečkeš, Kiš, Kiš / Kiš-racik / Kišgergelj, Kovač, Kohut, Kozak, Kolbas, Kolesar, Kološnjaji, Kontaj, Kostelnik, Košarko, Krajcar, Kulina, Kulić, Laboš, Lazor (Lacko), Levenski, Lenđer, Lozinjak, Lukač, Magovac, Magoč, Mađar, Majoroš, Majher, Maljik, Manjko, Međeši, Mikloš, Milaković, Mitrov, Mihnjak, Molnar, Moskalenko, Mohnacki, Mudri, Mučenski, Nađ, Novta, Obrovski, Olah, Olear, Onder, Oros, Palančan, Pap, Papdanko, Papuga, Parčetić, Pastovnjicki, Paulović, Peljha, Perunski, Petrović, Piljar, Pljaskač, Polja, Poljak, Poprocki, Pregun, Provči, Prokop, Puškaš, Ragaji, Radvanji, Ramač, Rac, Roman, Roštaš, Sabadoš, Sabo (Sabol), Sajenković, Sakač, Salak, Salamun, Salonski, Salontaj, Segedi, Sejke, Sekereš, Seman, Sivč, Sidor, Sič, Solnjicki, Sorko, Timko, Tirkajlo, Torma, Ugrinček, Ujfaluši, Fajfrić, Farkaš, Feldi, Ferćak, Firis, Hajduk, Hajnal, Harvilčak, Hardi, Hančovski, Hernjak, Hodak, Homa, Hornjak, Hromiš, Cverdelj, Cirba, Čakan, Červenjak, Čizmar, Čordaš, Čukrač, Šandor, Šljivak, Šproh, Šuster, Šćurok.
Autor: Radovan Sremac (Odlomak iz teksta “Stanovništvo Šida prema nacionalnoj i verskoj pripadnosti)
