Brojnim kulturnim manifestacijama Galerija ‘’Sava Šumanović’’ u Šidu ovih dana obeležava 80 godina od tragične smrti slavnog slikara, koga su ustaše zajedno sa još 150 Srba streljale u Sremskoj Mitrovici 30.avgusta 1942.godine.
„Svake godine prigodnim sadržajima Galerija ’’Sava Šumanović’’ uz podršku Opštine Šid organizuje dane sećanja na slavnog slikara, jednog od najvećih imena srpskog slikarstva 20.veka. U Crkvenoj riznici, u porti Crkve svetog Nikolaja u Šidu otvorena izložba ’’Srem 1942.godine’’, koju smo realizovali u saradnji sa Muzejom žrtava genocida u Beogradu, rekla je za ’’Informer’’ Jovana Lakić, direktorka Galerije ’’Sava Šumanović’’ u Šidu, napominjući da je ova izložba samo deo brojnih manifestacija u godini jubileja.
Galerija ’’Sava Šumanović’’ ove godine obeležava 126 godina od rođenja slavnog slikara, 80 godina od njegove tragične smrti, 70 godina osnivanja galerije, 60 godina od prvog Memorijala Sava Šumanović i 40 godina od otvaranja Spomen-kuće.
Godina jubileja započela je objavljivanjem nove muzejske publikacije ’’Sava Šumanović-majstor iz Šida, Vodič kroz svetlost zavičaja’’, muzejske savetnice Ljubice Miljković.
U toku godine jubileja organizovane su tri tematske izložbe, prateći programi, promocije muzejskih publikacija, predavanja, kao i brojni edukativni programi za decu i omladinu.
Sava Šumanović rođen je 24.januara 1896.godine u Vinkovcima. Gimnaziju je pohađao u Zemunu, gde su i najraniji počeci njegovog slikarstva. 1914.godine upisuje Višu školu za umjetnost i umjetni obrt u Zagrebu, gde u slikarskoj školi Klementa Crnčića ostaje do kraja studija. U jesen 1920.godine odlazi u voljeni Pariz i pohađa školu Andreja Lota, sa čijih kurseva je poneo mnoga znanja, ali se i borio protiv njegovih uticaja, razvijajući već tada sopstveni slikarski senzibilitet, kojim je nadmašio svog učitelja.
Eksperimentišući, razvijao je svoje slikarstvo od kubizma, preko ekspresionizma i klasicizma, do, kako je sam rekao ‘’realističkog stila’’, vezanog za poslednji desetogodišnji period njegovog stvaranja u Šidu, ocenjen od kritičara kao ‘’suština njegove ličnosti i njegove umetničke vere’’.
Međutim, tanana duša umetnika nije mogla izdržati sve senzacije spoljašnjeg sveta i taj raskorak je doveo do lične nesigurnosti, a ova do duševnog poremećaja. Nakon povratka iz Pariza i kraćeg lečenja u Beogradu, 1930.godine Šumanović odlazi za Šid i zauvek ostaje u njemu. Šidske godine potpuno su izmenile njegovo slikarstvo, u kojem dominira boja i svetlost, sa težnjom da se ostvari atmosfera pejzaža kome ‘’prašina daje jedan pitomi i ljupki izgled’’. U tim teškim godinama, usamljen, odsečen od sveta, zaboravljen i bolestan, on slika, ne samo pejzaže, nego i kompozicije sa ženskim aktom, poznate ‘’Šiđanke’’. U poslednjim godinama života bio je opsednut putevima, lepotom jablana, bagrenjaka i dudova pokraj puta.
Ustaše su u okviru velike ofanzive nemačkih snaga na Frušku goru, počev od leta 1942.godine vršili masovna hapšenja i streljanja civila iz svih sremskih mesta.
Sava Šumanović uhapšen je na Veliku Gospojinu 28.avgusta rano ujutro. Prema svedočenju njegove majke Perside, zamolio je da se spremi, okupao se, uzeo stvari, poljubio majku u ruku i otišao u smrt.
U noći između 29.i 30.avgusta uhapšenici su dovoženi kamionima u kaznionu u Sremskoj Mitrovici, gde su posle zverskog mučenja izvođeni pred Pokretni preki sud, koji je jedino izricao smrtnu kaznu. Među 150 Šiđana streljan je i slikar Sava Šumanović.
Po istoriografskim podacima 1942.godine u Sremskoj Mitrovici streljano je između 2.000-3.000 pravoslavaca, u čije sećanje je 60-tih godina, po nacrtu arhitekte Bogdana Bogdanovića, podignut memorijalni kompleks Spomen-groblje.
Memorijalna galerija čuva 417 Šumanovićevih dela
Na desetogodišnjicu ubistva Save Šumanovića njegova majka Persida preostale radove poklonila je Šidu radi otvaranja Memorijalne galerije u kojoj se danas čuva 417 dela slavnog slikara.
U darovnom ugovoru dirljivo je napisala: ‘’Posle nesrećne i nagle smrti moga sina kao amanet sam zadužila toliko puta ponovljenu želju da njegova umetnost nađe mesto i bude sačuvana u našem rodnom kraju. Ispunjavajući taj amanet uverena sam u duboko razumevanje i ljubav kojom će biti prihvaćen kako od građana Šida, tako i budućih naraštaja’’.
Narcisa Božić
