Tokom celog 18. i prve polovine 19. veka školstvo u Šidu je bilo organizovano pri Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini (posredno, takav odnos će ostati do period nakon Drugog svetskog rata). Kasnije će grkokatolička parohija otvoriti svoju veroispovednu školu, dok su deca rimokatoličke i jevrejske veroispovesti pohađala školu pri pravoslavnoj crkvenoj opštini. Prva srpska veroispovedna škola i prva škola u Šidu, verovatno se nalazila u nekom crkvom objektu blizu crkve, moguće na mestu današnjeg Vladičanskog dvora jer je upravo tu 1787. godine sagrađen prvi namenski školski objekat.
Kako je školska zgrada iz 1787. godine vremenom propala, 1858. godine je doneta odluka da se sagradi novi objekat. Godine 1860. vlada je donela odluku da se u Šidu otvori i treći razred osnovne škole što je ubrzalo početak gradnje novog objekta proleća 1861. godine. Na predlog paroha Nikića 1874. godine u ovom objektu je osnovana prva školska biblioteka „za raširivanje prosvete, kako bi i najsiromašniji član ove opštine blagodeti i prosvete uživao“. Šidsko poglavarstvo je 10.10.1907. godine donelo zaključak da se proširi opšta narodna škola sa još dva odeljenja. Kraljevska kotarska oblast u Šidu je 1909. godine odobrila ugovor između crkvene opštine i poglavarstva o gradnji nove škole po nacrtu mernika Miloša Lancoša. Tokom 1910. godine pristupilo se rušenju stare škole, a nova škola, prednji deo današnjeg Vladičanskog dvora, završena je 1911. godine. Gradnja je koštala 40.000 kruna. Pošto je u novom objektu osnovne škole deset odeljenja bilo smešteno u osam učionica 1934. godine je sazidano još dve učionice po nacrtima Rudolfa Kiša. Dakle, objekat kakav danas imamo za Vladičanski dvor i Crkvenu riznicu i kakav Šiđani znaju kao Osnovnu školu „Branko Radičević“, građen je u dve faze, 1911. i 1934. godine.
Jedan od većih doprinosa crkvene opštine školstvu u Šidu desio se 1870. godine kada je za potrebe muške osnovne škole otkupljena stara kapetanija. Budući da su po zakonu muška i ženska odeljenja osnovne škole bila odvojena i da je, po svemu sudeći, bilo mnogo više muških odeljenja, na predlog paroha Đorđa Nikića odlučeno je da se na mestu otkupljene kapetanije sagradi nova namenska zgrada za „mušku“ osnovnu školu. Kako bi se u školskom fondu sakupilo što više novca za gradnju škole, 1873. godine je otkupljena a 1875. za 4000 forinti i prodata kuća Proke Koičkog u centru Šida (na mestu današnjeg parka). Kraljevska kotarska oblast Šid je 1888. godine usvojila plan arhitekte Jakova Lenharda za gradnju nove škole. Tako je na mestu stare kapetanije, 1889. godine sazidana nova muška osnovna škola. To je objekat danas poznat kao „crkvena sala“ ili zgrada pod tornjićem.
Na sednici crkvene skupštine održanoj 29.7.1870. godine pod predsedništvom Ljubomira Runjanina, administratora Vukovarskog protoprezviterata, i u prisustvu podžupana Jovana plemenitog Mikovića, prihvaćen je podžupanov predlog da se u Šidu osnuje posebna Devojačka škola. Za njeno zdanje crkva je dala otkupljenu kuću porodice Panić (nalazila se na početku leve strane današnje ulice Nikole Vlaškog).
Iako je preko 200 godina iz Šida izlazio krem ondašnjeg srpskog društva Šiđani su se setili da osnuju višu građansku školu, odnosno nižu gimnaziju, tek nakon Prvog svetskog rata. I to se desilo na predlog nekolicine umnijih zanatlija i trgovaca dok je, sa druge strane, određen broj ne toliko umnih zanatlija i trgovaca bio oštro protiv te ideje. Elem, nakon osnivanja Više građanske škole u Šidu, Nikola Kerešević i Rada Zatezalo podneli su molbu crkvenoj opštini da ona od svojih nekretnina sagradi zgradu za potrebe novootvorene škole. Dakle, po peti put Srpska pravoslavna crkvena opština u Šidu gradi školski objekat za potrebe grada. Septembra 1922. godine doneta je odluka da je škola po nacrtima Jovana Radosavljevića sagradi na tzv. Piketu za 698.142,60 din. Troškovi su se u toku gradnje povećali pa je crkvena opština prodala jednu svoju kuću Svetislavu i Gavri Lazić, dok je preostali manjak od 50.000 din. crkvi pozajmila do danas anonimna grupa građana koja je tu sumu dobila kao kredit od banke. Nakon završetka škole crkva je otplaćivala glavnicu tog duga, a kamatu banci ta grupa dobrotvora. Leta 1923. godine škola je konačno završena sa ukupnom sumom od 839.991,80 din. Zgrada niže gimnazije u Šidu je postojala do skora kada je Mesna zajednica Šid donela idiotsku odluku da proda ovaj objekat koji u suštini i nije bio njen jer je objekat nakon rata oduzet SPC, pa je na tom mestu nikla sadašnja zgrada DDOR-a. Elem, ona prva školska biblioteka koju sam pomenuo, bačena je od strane izvođača radova prilikom rušenja ovog objekta. Neću opšte da kačim fotku te zgrade….
Foto: Zgrada, prvobitno, muške osnovne škole, kasnije mešovite srpske, a na kraju opšte osnovne škole, sagrađena 1889. g.
(Radovan Sremac)
