Vertep je hristijanizovana varijanta obrednih povorki koje su za vreme božićnih praznika pohodile domaćinstva izvodeći dramsku igru posvećenu rođenju Isusa Hrista.
Na Badnje veče i Božić objavljuju i prenose vest o rođenju Hrista. – Obilaze domove komšija, rođaka i veruje se da donose sreću, dobro raspoloženje, zdravlje i bogatstvo
Vertepi ili vertepaši objavljuju i prenose vest o rođenju Isusa uoči Božića i prvog dana jednog od najradosnijih hrišćanskih praznika. Pohvalnim pesmama veličaju rođendan Hrista, obilaze domove komšija, prijatelja, rođaka i veruje se da donose blagostanje, radost i zdravlje domaćinima koji ih ugoste. Običaj je nekada bio nezaobilazan i rasprostranjen širom Srbije.
Vertepaši predstavljaju cara Iroda i tri mudraca Gašpara, Valtazara i Melhiora maskiranih u starce sa bradama i krunama u svečanim odorama, opasani širokim pojasima nosiće mačeve .
Pokucavši na vrata, vertepi pozdravljaju: „Hristos se rodi domaćine!” i pitaju: „Da li primate vertepe u dom?” Nema nasilnog ulaženja. Ulaskom u kuću donose sreću, dobro raspoloženje, zdravlje i bogatstvo. Glava porodice daruje ih jabukama, orasima, bombonama, kolačima pa i paricama.
– Ime vertepa potiče od crkvenoslovenske reči „vertep” što znači pećina. Običaj postoji odvajkada ali ga je posle Drugog svetskog rata komunistička vlast zabranila.
Kako se izvodi obred?
Prvi tragovi na području Srema javljaju se u prvoj polovini 18. veka, kad su pod uticajem ruskih učitelja iz Karlovaca povorke raširene, najviše u naseljima Bačke, srednjeg Banata i Srema, da bi se nakon Drugog svetskog rata zadržale samo u nekim naseljima u Sremu koji je najkarakterističniji region u kome je običaj Vertepa praktikovan. Po svojoj morfologiji obred je povezan sa koledarskim povorkama i predstavlja upravo hristijanizovani oblik prethrišćanskih verovanja i običaja. U sličnoj formi običaj su praktikovali i stanovnici katoličke veroispovesti.
Nakon Drugog svetskog rata praktikovanje Vertepa, podseća on, bilo je zabranjeno kao i većina običaja čiji su se koreni mogli povezati sa religijom i crkvom, međutim u pojedinim mestima u Sremu ove povorke su se i pored zabrane održavale. U poslednjim decenijama, revitalizacijom crkve i demokratizacijom veroispovedanja pojačano je obnavljanje određenih obreda i običaja, među kojima i Vertepskih ophoda.
