Prošlo je 82 godine od streljanja u kragujevačkim Šumaricama oko 3.000 nedužnih građana, među kojima je bilo i oko tri stotine đaka i nastavnika. U Srbiji se 21. oktobar obeležava kao Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu. Streljanje u Kragujevcu 21. oktobra 1941. godine – jedan je od najvećih ratnih zločina nemačke vojske u Drugom svetskom ratu na teritoriji bivše Jugoslavije. Tog dana su nemačke okupacione snage u Kragujevcu streljale oko 3.000 nedužnih civila, među kojima i oko 300 đaka i nastavnika tadašnje Muške gimnazije.
U jesen ‘41. godine u Srbiji bilo je više masovnih zločina i odmazda nad nedužnim stanovništvom. Ipak, masovno streljanje u Kragujevcu postalo je simbol svih tih stradanja: načinom na koji je zločin izvršen, činjenicom da je streljano oko tri stotine đaka i nastavnika, kao i da se za zločin odmah znalo. Na kraju i odnos društva prema ovoj tragediji posle rata, sve do današnjih dana, doprineo je tom simboličnom izdvajanju u kolektivnom sećanju i identitetu našeg naroda.
Streljanje je bilo odmazda za pogibiju deset i ranjavanje 26 nemačkih vojnika u napadu partizana 16. oktobra 1941. na Treći bataljon 749. pešadijskog puka Vermahta.
Odmazdu su Nemci otpočeli već u nedelju, 19. oktobra, u selima Maršiću, Ilićevu, i Grošnici. Tada je, prema istorijskim izvorima streljano 416 meštana. Ipak, 416 meštana nije bilo ni blizu kvote koju su Nemci tada propisali: „100 za jednog“.
Da bi ispunili tu kvotu, oni su 20. oktobra počeli da hapse građane Kragujevca i da ih 21. oktobra streljaju. Hapsili su Kragujevčane po ulicama, kafanama, školama…
Skoro da niko nije ni pokušao da pobegne, plašeći se posledica za svoje porodice, Nemci su se poslužili trikom da je sve zbog zamene ličnih karata.
Uhapšene ljude su zatvorili u kasarnu „Tanasko Rajić“, i odatle ih odveli na streljanje 21. oktobra.
Za tri dana je streljano oko 3.000 ljudi, a među njima i mnogo dece i to ne samo u Kragujevcu nego i u Jadru i Kraljevu.
Kragujevačka tragadija je, kako istoričari upozoravaju, bila poznata u Drugom svetskom ratu odamah pošto se desila i nekako je odmah postala simbol stradanja dece i civila u ondašnjim Jugoslaviji i Srbiji u Drugom svetskom ratu.
Krvava bajka
Spomen park „Kragujevački oktobar“, u okviru kog je i muzej „21. oktobar“, kao i pesma Desanke Maksimović „Krvava bajka“ čuvaju sećanje na streljane građane. U Muzeju „21. oktobar“ su, između ostalog, izložene lične stvari stradale dece – kape, đačke knjižice, oredni, dokumenta, sve ono što su imali kod sebe kada su streljani. Prvo okupljanje porodica i rodbine nastradalih u Šumaricama održano je 1944. godine.
Spomen-park „Kragujevački oktobar“ osnovan je 1953. godine sa željom da očuva uspomenu na streljanu decu i građane, da neguje kulturu sećanja i širi ideju mira i tolerancije kroz raznovrsne memorijalne i umetničke manifestacije i aktivnosti.
Veliki školski čas kraj spomenika streljanih đaka i profesora održava se od 1971. godine.
