Rusini u gradu i opštini Sremska Mitrovica poreklom su najvećim delom iz okoline sreskog Bardijijova podno grebena Istočnih Beskida u severno-zapadnim Karpatima. Odatle potiču najstariji doseljenici, a tek neznatan deo nekoliko porodica potiče iz neposredno susednog sreza s one strane istoga, gore pomenutog planinskog grebena iz sreza Gorlice (područje nekadašnje pokrajine Galicije u ono vreme), odakle potiču poslednji doseljenici u Srem. Mitrovicu. Prvi su došli sa (tada) mađarske teritorije, a drugi (poslednji) s austrijske.
Imali se pred očima geografska karta kraja, iz kojega potiču ti ljudi, postaje jasno, zašto su se oni selili iz svoga rodnoga kraja i pored toga, što je to vrlo zdrav kraj, bogat šumom i i mirisnim vazduhom, te zelenim pašnjacima, bučnim potocima i gorskim rečicama sa bistrom vodom, rakovima i pastrmkama!
I pored toga, što ljudi naročito seljaci vrlo nerado napuštaju svoj rodni kraj, gde im je sve poznato i blisko! To je kraj visokih planina, vrlo siromašan, jer tu nema žitorodnih polja pšenice bjelice i poput zlata žutog kukuruza. Ono malo planinske i dolinske oranice daje malo ovsa i raži, iz kojega se tamo uglavnom pravi oštar hleb, kojega nema tamo u dovoljnoj meri za sve. Nije bila ni industrija razvijena, koja bi mogla prehraniti tamošnje stanovništvo, koje se brzo množilo.
Pa ako se još uzme u obzir i vreme, kad je seoba /nemasovna, ne kao po nekom planu/ počela, onda se dobiju i još razlozi socijalne prirode! Seoba je naime počela posle mađarske bune (1848-1849 god.), kad se u staroj austro-ugarskoj monarhiji rušio stari društveni, feudalni sistem.
Ali još uvek je jedno vreme ostala besplatna tlaka i rabota u korist veleposednika, koja je bila nesnosna. Ne samo smetnuti s uma još ni ovo: zemljama austro-ugarske monarhije stanovnici isto slobodno su se kretali i po jednoj i po drugoj poli bez pasoša; mladi ljudi vojni obveznici služeći po različitim i vrlo udaljenim garnizonima u južnim pokrajinama upoznali su nove, bogatije krajeve, u kojima se moglo lakše živeti.
O tim krajevima tamo na jugu znali su pohvalno i oduševljeno pripovedati i sezonski poljoprivredni radnici, koji su se spuštali sa planina u žitorodne krajeve na jugu, gde su bili cenjeni i pozivani kao odlični kosci livada i nepreglednih polja sa lelujavom pšenicom, ječmom i zobi. Pa onda bogatstvo u voću, naročito vinogradi i šljivici sa svojim plodovima grožđem i šljivama, odnosno odlična vina i rakija mamili su u ovaj kraj stanovnike sa severa hladnog. Ne smemo zaboraviti ni prilike ovde na jugu, naročito u tadašnjoj granici, kome je i spadala Srem. Mitrovica. Tu nije bilo feudalnih ustanova. Tu je bilo odlične zemlje budzašto, neobrađene, koja je upravo zvala vredne ruke, da je obrade.
Sve to pokrenulo je mitrovačke Rusine iz njihova lepa kraja, koji su sigurno teška srca napuštali, ali sa nadom, da će u novom kraju lakše i bolje osigurati svoj materijalni opstanak.
Prvi zapisani podatak o doseljenim Rusinima, na koji se nailazi jeste ovaj: godine 1851. na str. 276 u matici krštenih rimokatoličke župe sv. Dimitrija u Srem. Mitrovici upisano je, da je kršteno rusinsko dete (žensko) Petra Šutjaka.
1857. godine vršen je popis stanovništva u Mitrovici. Tom prilikom popisano je i 419 grkokatolika (to su sigurno bili gotovo sve sami došljaci Rusini iz gornjih karpatskih krajeva, a o kojima je reč), od kojih 27 otpada na područje laćaračke graničarske kompanije (čete).
Brojnije doseljavanje bilo je prema usmenoj predaji 1869-71, oko 1880. god., te napokon između 1895. i 1899. god. dođoše poslednje dve tri porodice, kad je završeno seljenje.
Prva rusinska kuća u Srem. Mitrovici bila je u Ševčenkovoj ulici, koja je i danas gotovo isključivo naseljena Rusinima.
Doseljeni Rusini bili su mahom siromašni ljudi, koji su kod imućnih starosedelaca u prvo vreme bili čobani, svinjari, govedari i kosci livada. Bili su se najpre zaustavili po vencu Fruške Gore počevši od Ljube, preko Bingule, Divoša, Pištinca i Ležimira, kamo su došli već radi neke sličnosti sa starim krajem tamo gore na “Hornjici“. Odatle su se polake spuštali preko Manđelosa u ravnicu prema Mitrovici, u koju su neki došli direktno, gde su kao fizički radnici nalazili posla u indrustriji, koje je već bilo i koja se sve više podizala.
Došavši u Mitrovicu neki su postali sluge, kočijaši i bireši kod bogatih Srba, Hrvata i Nemaca. Od ovih poslednjih brzo su se naučili dobrom obrađivanju zemlje, pa su ih čak vrednoćom i veštinom dostigli! Zato su bili cenjeni i kao poljoprivredni radnici. A jer su bili vrlo štedljivi, počeli su malo po malo kupovati i dizati kućice, kupovati komad po komad zemlje i tako prelaziti na samostalno gospodarenje, koje je bilo u stalnom napretku. Vrlo malo je bilo došljaka, koji su u starom kraju imali nekretnine i prodali ih na brzinu budzašto, pa sebi u novom kraju za prikupljenu gotovinu odmah kupili neku kućicu ili komad zemlje. U novije vreme postali su vrlo dobri baštovani, odgajivači stoke i živine.
Kad su ono oko 1925. god. i kasnije nastajale ekonomske krize, bilo je malo gotovine u seljaka, ali zato više dugova. Rusini naprotiv kao štedljivi domaćini bez dugova sa svojom ušteđevinom počeli su se znatno ekonomski snažiti tako, da su sebi postavili solidnu materijalnu bazu za dosta visoki standard života u jelu i piću, odeći i obući te u stanovima, ali još uvek u neumornom radu raneći i kasno kasneći u svojim gospodarskim poslovima sa jednim predahom kroz zimske dane.
Razume se, da su neki od njih vremenom postali različiti zanatlije i trgovci.
Nastaviće se…
Medijski sadržaji realizovani su u okviru projekta “Iz života nacionalnih manjina u Sremskoj Mitrovici” koji sufinansira Grad Sremska Mitrovica. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
