U Kraljevini Jugoslaviji Rusini su imali dovoljan broj dece, da se za njih osnuju u osnovnim državnim školama posebni odeljci sa rusinskim kao nastavnim jezikom. Međutim, taj poduhvat je propao u svom zametku već radi toga, što nije bilo na raspolaganju rusinskih učitelja. On bi propao još više radi toga, što je za rusinsku decu već odavno materinski jezik srpsko – hrvatski jezik.
I ako u Mitrovici postoji najpre nepotpuna gimnazija pa kasnije i potpuna realna gimnazija, ipak je iz rusinskog naroda izašlo dosta malo inteligencije sa potpunom naobrazbom: 1950. godine od starije generacije postao je jedan sveštenik a od mlađe u životu su dva inženjera, jedan sudija i jedan pravnik bez položenih ispita (zaplovio je u ekonomiju), dva oficira (jedan je poginuo u II svetskom ratu), nekoliko nameštenika i nameštenica sa malom ili velikom maturom.
Iz Mitrovice nije ponikao ni jedan učitelj Rusin. Veze sa rusinskim prosvetnim društvom u Ruskom Krsturu u Bačkoj za vreme Kraljevine Jugoslavije bile su labave: samo se svake godine među ovdašnje Rusine raprodavao kalendar, izdanje toga društva, i to oko 50 primeraka.
Stanje za vreme II svetskog rata 1941-1944 god.
Početkom II svetskog rata, nastaje rasulo stare vlasti Kraljevine Jugoslavije, nesigurnost i rat sa svim njegovim posledicama: oskudicom sve većom u svemu i strahom pred sutrašnjicom. Kako su se Rusini odnosili prema novoj hrvatskoj vlasti.
Rusini, koji se i inače ne vole isticati u javnom životu, ostali po strani od nove vlasti. Bili su neutralni i nisu se uklljučivali u političke i druge organizacije. Obrađivali su svoja imanja i čuvali svoje kuće i porodice. Ako su učestvovali u ratu bili su mobilisani u redovnu domobransku vojsku. Jako mali broj Rusina je učestvovao u partizanskim jednicama. U leto 1943. i 1944. god., kad su partizani često palili krstine pšenice po poljima išli su u polje od svoje volje ili po naređenju vlasti građani, zanatlije ili seljaci, da čuvaju pšenicu od paleža. Za usluge tih vanrednih čuvara polja po naređenju vlasti imali su vlasnici polja da plate poseban doprinos u pšenici.
Stanje posle završetka II svetskog rata
Posle oslobođenja mitrovački Rusini su od Narodnih vlasti dobili odmah dozvolu, da otvore svoju osnovnu školu sa rusinskom učiteljicom. Ona se u toj školi služila kalendarima i izdanjima ”Ruske Matke (Ruske Matice)”, novog prosvetnog društva u Ruskom Krsturu na jeziku bačvansko-sremskih Rusina. Ali taj jezik nije materinski jezik ovdašnjih Rusina, osim nekolicine njih, koji su među njih u novije doba doselili i s snjima se srodili. Mi znamo već, da je materinski jezik mitrovačkih Rusina: srpsko – hrvatski jezik ! A osnovna, prva stvarna nastava za sticanje temeljnih znanja može se i mora, ako se hoće, da ima uspeha, davati na jeziku, koji deca razume! Zato je ta škola nakon dve godine životarenja, utihnula, nečujno prestala da radi voljom samih dečijih roditelja. – Veći posednici ušli su u seljačke radne zadruge, a ostali vredno i zauzeto obrađuju svoju zemlju.
Kraj.
Medijski sadržaji realizovani su u okviru projekta “Iz života nacionalnih manjina u Sremskoj Mitrovici” koji sufinansira Grad Sremska Mitrovica. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
