Ramonde su relikti tercijera, vremena kada je klima u Evropi bila toplija i vlažnija. Za vreme ledenog doba one su našle skrovište u klisurama i kanjonima gde ih danas najčešće i nalazimo. Ove biljke, „živi fosili”, nepovoljne uticaje spoljašne sredine u velikoj meri preživljavaju zahvaljujući poikilohidričnosti, pa se još i nazivaju „biljke koje vaskrsavaju”, navodi Zavoda za zaštitu prirode Srbije.
Natalijina ramonda (Ramonda nathaliae) pripada familiji Gesneriaceae, koja uglavnom obuhvata biljne vrste rasprostranjene u tropskim i subtropskim oblastima. Natalijina ramonda je visoka do 10 cm. Tamnozeleni i eliptični listovi obrazuju rozetu koja leži na kamenitoj podlozi. Na vrhu stabljike nalazi se po nekoliko ljubičastih cvetova. Cveta u periodu od aprila do juna. Tokom sušnih perioda biljka je sasušena, smežurana i braonkaste boje, navode se u saopštenju Zavoda za zaštitu prirode Srbije povodom Dana primirja u Prvom svetskom ratu.
Natalijina ramanoda poznata kao „cvet feniks” postala je simbol srpskog stradanja u Prvom svetskom ratu, kada je poginulo oko 1,3 miliona građana, gotovo trećina ukupnog stanovništva, budući da ima osobinu da se kada nastupi sušni period, pritaji i osuši, da bi sa pojavom vode „vaskrsnula” i ponovo ozelenela. Ponovno rađanje povezuje se sa činjenicom da je i Srbija uspela da „stane na noge”, nakon iscrpne borbe.
Naime, kada nastupe nepovoljni uslovi na staništu, kao što su nedostatak vlage, niske ili visoke temperature, dolazi do usporavanja fiziološke aktivnosti i biljka ulazi u tzv. anabiozu, fiziološko stanje u kome se njihov metabolizam usporava, a nadzemni organi dehidriraju. Nakon što se povoljni vlažni uslovi ponovo uspostave, biljka se postepeno oporavlja, uspostavlja normalnu fiziološku aktivnost i ozelenjava.
Ovu jedinstvenu pojavu, prvi je uočio botaničar Pavel Černjavski, koji je slučajno prosuo vodu po jednom herbarskom primerku R. nathaliae. Kada je sutradan otvorio herbarijum ugledao je zelenu biljku.
Natalijinu ramondu 1882. godine, u Jelašničkoj klisuri nadomak Niša, otkrio je poznati srpski lekar i botaničar, dr Sava Petrović. Bio dvorski lekar Kralja Milana Obrenovića koji je u to vreme svoju funkciju obavljao iz Niša. Iako je prvenstveno želeo da novotkrivenoj vrsti da ime niška ramonda, odlučuje da u čast Kraljice Natalije vrsti da ime Natalijina ramonda.
Natalijina ramonda je treća i poslednja otkrivena vrsta iz roda ramodni, posle srpske ramonde nađene na Rtnju od strane Josifa Pančića, i Ramonda myconi, koja je endemit Pirinejskog poluostrva.
Natalijina ramonda osim u Srbiji raste i u Makedoniji, severnoj Grčkoj, Albaniji, Crnoj Gori, na severozapadu Bugarske.
Natalijina ramonda je endemo-reliktna vrsta, u Srbiji je u grupi Zakonom strogo zaštićenih vrsta, što znači da je njeno sakupljanje i narušavanje staništa strogo zabranjeno i kažnjivo. Opstanak ove vrste ugrožava narušavanje povoljnih uslova na njenom staništu usled mikroklimatskih promena, infrastrukturna urbanizacija, izgradnja brana u klisurama i kanjonima, sakupljanje jedinki u hortikulturne svrhe.
Zavod za zaštitu prirode radi na očuvanju vrste, pa su područja na kojima ona raste proglašena za zaštićena područja – Park prirode „Sićevačka klisura”, Specijalni rezervat prirode „Jelašnička klisura”, Specijalni rezervat prirode „Suva planina”, Nacionalni park „Šar planina”.
