Petrovaradinska tvrđava, na desnoj obali Dunava, mesto raznih susreta, sastanaka, druženja, piknika, izlazaka, najlepših svitanja, i još puno toga, a i mesto na kojem se može učiti istorija Petrovaradina i Novog Sada.
Tvrđava kakvu je danas znamo gradila je Austrijska carevina punih 88. godina (1692. – 1780. godine).
Sama tvrđava nalazi se na izdignutom grebenu koji pripada obroncima Fruške gore i nije prva tvrđava građena na tom mestu. Naime tu su se prvo nalazila rimska tvrđava Kuzum, a potom i srednjovekovna utvrda Ugarskih kraljeva.
Praistorija
Prema ranijim podacima, utvrđeno je da je ljudsko naselje postojalo na prostoru današnje tvrđave 4.500 godina pre nove ere. Međutim novija arheološka istraživanja otkrila su postojanje ljudskih naseobina u period između 19.000 i 15.000 godina pre nove ere. Ljudi naseljavaju greben na kome se tvrđava nalazi još iz vremena Paleolita, a prvo utvrđenje koje je imalo zaštitnu ogradu, datira iz perioda 3.000 godina pre nove ere.
Nova era i srednji vek
Početkom nove ere ovaj prostor naseljavaju Kelti, da bi ih potom potisnuli Rimljani koji ovde osnivaju tvrđavu Kuzum, koju će u petom veku razoriti do temelja Huni. Zanimljivo je da je potom i Vizantija ovde imala utvrđenje nazvano Petrikon.
U 13. veku ispod samog grebena nastanjuje se monaški red Cisterciti i osnivaju manastir Belafons, koji kasnije razaraju Tatari. Tvrđava dobija na značaju pojavom Osmanlija, Ugarski kralj Matija Korvin često tu boravi i počinje obnovu i dogradnju postojećih bedema. Tvrđavu konačno završava nadbiskup Petar Varadi 1501. godine.
Tvrđavu i gradić ispod, 1526. godine, opsedaju Turci pod vođstvom Sulejmana veličanstvenog. Opsada je trajala dve nedelje i Turci zauzimaju tvrđavu, i pod njihovom vlašću ostaje sve do Velikog Bečkog rata (1683.-1699.)
Posle propasti opsade Beča, Turci napuštaju i sam Petrovaradin, a Austrijanci ga zauzimaju 1688. godine i počinju ubrzano da ga utvrđuju. Turci trpe niz katastrofalnih poraza kod Slankamena (1691.), Sente (1697.) a opsadu Petrovaradina i tvrđave napuštaju 1694. usled vremnskih neprilika i zaraze.
Turci i Austrijanci sklapaju mir u Sremskim Karlovcima (Karlovački mir) i austrijanci ulažu ogromne napore u nadogradnju i očvršćavanje tvrđave. To se dokazalo kao krucijalna stvra u narednom sukobu sa Turcima ispred same tvrđave 1716. (bitka na Tekijama). Tada je posada tvrđave zadržala Turke dovoljno dugo da stigne austrijsko pojačanje predvođeno Eugenom Savojskim. Eugen Savojski prelazi Dunav kod Futoga i udara Turke po boku i pozadini. Odlučujući detalj bitke bio je kada se Tatarska konjica povukla sa bojišta i ostavila ne zaštićenu tursku pešadiju. Po predanju tog dana pao je sneg iako je bio 5. avgust, što je dodatno unelo pometnju u Turske redove. Poraz Turak bio je odlučujući i nikada vise nisu pokušali da pređu severno od Save i Dunava. Vezirac, Alibegovac, Tatarsko brdo su toponimi koji su dobili imena po događajima iz ove bitke.
Radovi na samoj tvrđavi posle su usporeni do 1753. kada su ponovo ubrzani izgradnjom kontra minskih polja i novih savremenijih bedema i šančeva. Tvrđava je konačno završena 1780. godine i bila je najsavremenija i najbolje nauružana tvrđava Habzburške monarhije sa preko 400 artiljerijskih oruđa.
Tvrđava u 19 veku
Sama tvrđava polako gubi svoju namenu, jer su Turci zaustavljeni južno od reke Save. Posle propasti Prvog srpskog ustanka, vožd Karađorđe bio je zarobljenik u tvrđavi. Prilikom velikih poplava Dunava iz 1832. godine potonulo je Ratno ostrvo i manje utvrđenje na njemu koje je čuvalo prilaze sa reke.
Garnizon Petrovaradinske tvrđave 1848. godine prilazi vođi revolucije Lajošu Košutu. Kontrarevolucionarne snage predvođene banom Jelačićem (koji je rođen u podnožiju same tvrđave) ulaze 1849. u Novi Sad. Garnizon sa tvrđave otvara artiljerisku vatru što dovodi do skoro potpunog uništenja Novog Sada.
Tvrđava je imala miran period do izbijanja Prvog svetskog rata 1914. godine. Austrijanci su je koristili kao važno čvorište za koncentraciju trupa i ratnog materijala. Tada je izgrađen(1915.) prvi most na stubovima a svi dotadašnji, vekovima u nazad, bili su pontonski. Najpoznatiji stanovnik tvrđave bio je Josip Broz Tito, koji će provesti neko vreme u tamnicama tvrđave kao kažnjenik. Srpska vojska zauzima tvrđavu 9. novembra 1918.
Konačno 1919. godine počinje rušenje velikog mostobrana na Novosadskoj strani Dunava, a jedini preostali deo nalazi se na keju kod spomenika Žrtvama racije.
U drugom svetskom ratu tvrđava je potpala pod NDH i na njoj su se nalazile i SS trupe.
Na dan republike 29.11.1951. godine, tvrđava je konačno otvorena za građanstvo i ovim činom prestala je vojna upotreba tvrđave, koja je trajala vekovima. Tada postaje turistička atrakcija i obeležije Novog Sada.
Tvrđava je danas poznata po “Pijanom satu” čija velika kazaljka pokazuje sate, muzeju Grada Novog Sada, koji se nalazi u prostorijama nekadašnjeg arsenala gde su čuvani topovi, hotel “Leopold” koji se nalazi u zgradi bivše kasarne. Tvrđava je možda najpoznatija po muzičkom festivalu “Exit” koji ju je proslavio i van granica Srbije. “Exit” je osvojio mnogobrojne renomirane svetske nagrade za najbolji festival, upravo zahvaljujući nesvakidašnjem ambijentu, kojeg sam tvrđava pruža…
