Ako bismo tražili dan koji je, uz Vidovdan, jedan od najznačajnijih u srpskoj istoriji, to bi svakako bilo Sretenje. Danas Dan državnosti, seća nas kako na Karađorđa i njegove ustanike, tako i na pokušaje da se Ustavom omeđe granice države i vlasti u njoj, ali i na jedan događaj od nemalog značaja za Sremsku Mitrovicu: na Sretenje, 1905. godine mitrovački „Srpski Soko“ dobio je svoj prvi pravilnik, na osnovu kojeg je, a po usvajanju istog od strane banskih vlasti u Zagrebu, naredne godine konačno završeno konstituisanje ovog društva.
Sretenje je značajno za Mitrovicu jer je baš tada po prvi put ukinuta nadležnost Zagreba nad ovom oblasti, a takođe, na ovaj dan rođen je i jedan od najznačajnijih nacionalnih, prosvetnih i kulturnih mitrovačkih pregalaca – Jovan Udicki.
Osnivanje „Srpskog Sokola“
Kako stoji zabeleženo u prvom Statutu „Srpskog Sokola“, skupštinom održanom na Sretenje predsedavao je prvi Starešina Društva advokat, dr Dušan Popović, dok je tajnik sednice i Društva bio Milan Vidaković. Sa njima, prvu upravu činili su još i: Jovan Stanišić – blagajnik i Pavle Žegarac – zamenik starešine.
Kako se navodi u Statutu „Srpskog Sokola“ koji se nalazi na čuvanju u Hrvatskom državnom arhivu, cilj društva je bio očuvanje nacionalnog srpskog imena, kroz upotrebu srpskog jezika i ćiriličnog pisma, te organizovanje različitih „priredbi“ i izleta sa srpskim predznakom, ali i rad na pravilnom fizičkom odgoju omladine, kroz stalni rad na „telovežbi“.
Članovi su bili podeljeni u tri kategorije: počasne, izvršne i potpomagače, pri čemu je osnivački ulog iznosio 100 kruna, dok su aktivni članovi plaćali dve krune upis i 12 kruna godišnju članarinu, koliko su morali izdvojiti i potpomažući članovi.
Društvo je imalo svoju Skupštinu, Upravni odbor, Starešinstvo i Prednjački zbor koji je zapravo bio centralno telo, shodno činjenici da je u potpunosti bilo posvećeno gimnastičarskim poslovima.
Tokom svog daljeg razvoja „Srpski Soko“ je izrastao u „Sokolsko društvo Sremska Mitrovica“, što je uslovljavalo i doradu prvobitnog Statuta, ali sve do 1941, kada je društvo voljom okupatorskih vlasti rasformirano, sretenjski Statut ostao je temeljni akt.
Ko je bio starešina dr Popović?
Dr Dušan Popović rođen je 1. oktobra 1877. u Rumi, a preminuo je 25. juna 1958. u Parizu. Bio je advokat, političar, poslanik Hrvatskog sabora, važna karika Hrvatsko-srpske koalicije.
Gimnaziju je završio u Osijeku, a pravni fakultet u Zagrebu. Otac mu je bio ugledni pravnik i septemvir, član Stola sedmorice. Posle završenih studija zaposlio se kao pripravnik u advokatskoj kancelariji Vase Đurđevića, a staž završio u kancelariji advokata dr Aleksandra Roknića u Sremskoj Mitrovici. Tu je 1904. godine otvorio samostalnu advokatsku kancelariju, a već naredne je učestvovao u osnivanju „Srpskog Sokola“.
Dobro obrazovan, sa širokim duhovnim horizontima, došao je na glas kao vrstan advokat koji je ubrzo ušao iu politički život, vezujući se za ideje koje je zastupala Hrvatsko-srpska koalicija. Godine 1906. postao je član Hrvatskog sabora, a za poslanika je izabran na listi Hrvatsko-srpske koalicije u izbornom srezu Morović. Od tada pa sve do 1913. godine, bio je stalno biran za poslanika u morovićkom i sremskomitrovačkom srezu.
Kao advokat je radio u Zagrebu od 1910. godine do Drugog svetskog rata. Vrhunac
političke karijere domašio je do Prvog svetskog rata. Prvi svetski rat zatekao ga je u Zagrebu kao poslanika u Hrvatskom saboru i kao delegata u zajedničkom Ugarsko-hrvatskom saboru u Budimpešti. Sa dobrim ličnim vezama u mađarskim političkim krugovima, bio je veoma zaslužan što je Hrvatsko-srpska koalicija uspela da odoli političkim napadima ekstremne desnice u Hrvatskoj, mahom frankovaca koji su koaliciju stalno optuživali zbog veleizdaje, služeći se pritom čak i denuncijacijama.
Početkom rata bio je uhapšen zbog nedozvoljenih političkih radnji, sa ciljem da ga uklone iz javnog života i oslabe Hrvatsko-srpsku koaliciju. Oslobođen je zahvaljujući poslaničkom imunitetu.
Istakao se kao branilac u političkim procesima koji su se nizali sa ciljem da se razori Hrvatsko-srpska koalicija. U Veleizdajnički procesu u Zagrebu 1908. godine, Popović je branio optužene Srbe dokazujući da je optužnica zasnovana na falsifikovanom tumačenju istorije. Dokazao je da ne postoji delo velikosrpske propagande za koju su optuženi odgovarali. Ishod ovog procesa predstavljao je veliku sramotu za protivničku stranu, a ugled Hrvatsko-srpske koalicije ostao je neokrnjen.
Zapažena je i njegova uloga kao branioca u procesima koji su vođeni u Zagrebu 1910. godine protiv istaknutih nacionalnih i sokolskih radnika: dr Srđana Budisavljevića, dr Laze Popovića, dr Milana Metikoša, Milana Todorovića i Đorđa Gavrilovića.
Posebni značaj je imao u čuvenom bečkom Fridjungovom procesu, koji se završio potpunim debaklom državne optužnice, koja se zasnivala na lažnim dokumentima kojima se služio bečki istoričar Fridjung. Bio je to skandal austrijske države koji je ozbiljno uzdrmao njen međunarodni ugled i temelje njenog pravosuđa. Naročito je interesantno naomenuti da je tih godina u Zagrebu bio i budući prvi čovek mitrovačke opštine, potonji advokat dr Lazar Rašović koji je, krećući se u istim krugovima u kojima je bio i dr Popović, bio angažovan u srpsko-hrvatskoj koaliciji.
Posle Prvog svetskog rata povukao se iz političkog života nove države, posvetivši se advokaturi. Poslednju deceniju svoga života proveo je u Beogradu, proučavajući stare istorijske izvore, a posebno „Letopis popa Dukljanina“. Svoje rezultate objavio je u obimnoj knjizi „Prilozi čitanju i razumevanju raznih starina“ (Beograd, 1957) koju je štampao o svom trošku.
Konačni susret sa Srbijom!
Sretenje je za Srem i Mitrovicu značajno i otuda što je baš na ovaj dan 1924. Pašićeva Vlada ukinula pokrajinske uprave, a među njima Hrvatsko-Slavonsku, pod čijom kontrolom se nalazio i Srem. U mitrovačkom listu Srbija je tim povodom 22.4. objavljen tekst „Oproštaj Srema od Zagreba“ u kojem će se ovo odvajanje pozdraviti sa „neizmernom radošću“, uz konstataciju da se Srbi Srema tek ovim činom počinju osećati kao slobodi i zaista ujedinjeni sa ostatkom Srbije.
„Pritiskivali su i tištili nas Sremce okovi koji su nas vezivali za daleki ledeni Zagreb. Strašna je to stvar kad se sa jednim predelom kroz stoleća postupa kao sa pastorčetom, a Zagreb je stolećima bio maćija Sremu. Nama je, Zagreb, slao najgore činovnike, nama su stavljali veće terete i razrezivali jače poreze nego i jednom drugom kraju u Hrvatskoj, o nama se briga vodila slabije nego o jednoj županiji, naši drumovi su zapušteni, a za nalizaciju se samo novac uteruje, dok su nalazi svake godine sve gori.“
Promenom Vlade i dolaskom na mesto mandatara Svetozara Pribićevića, ova odluka će biti ukinuta, ali će 1925. biti ponovo potvrđena. Time će Srem i definitivno biti izuzet iz nadležnosti Zagreba.
Joca Udicki
„Ja sam se rodio po novom kalendaru 15. februara, a po starom trećeg, 1881. danas, pošto je novi kalendar s jednim danom unapred odmakao od 1901. god. ja sam se rodio sutradan od Sretenja i to je sada 16. februar. Ja smatram da mi je zapravo to rođendan. Mati mi je govorila da sam se trebao zvati Sreten, ali pošto mi se kum zvao Jovan, dobio sam ime Jovan, ali to ime mi je ostalo samo u službenim odnosima. Inače, privatno svi su me zvali i znali po imenu Joca“, zapisaće 15. februara 1950. u svoj dnevnik Jovan Udicki, jedan od najznačajnijih nacionalnih, kulturnih, prosvetnih i društvenih mitrovačkih pregalaca.
Udicki je bio dečiji pesnik, pisac, eseista, učitelj i školski nadzornik za Mitrovicu i Šid. Učestvovao je u radu i stvaranju „Srpskog Sokola“, „Društva trezvenosti“, bio je posvećen ostvarenju ideala „Crvenog krsta“, aktivno je pomagao „Kolo srpskih sestara“ i Društvo „Majka Jugovića“ koje je u Mitrovici pomagalo siromašne.
Tokom međuratnog perioda, borio se za izdvajanje Srema iz nadležnosti Zagreba, a posebno za uključivanje srpskog školstva u Sremu u jedinstveni obrazovni sistem kojim bi se upravljalo iz Beograda, a ne iz Zagreba. Bio je pobornik jedinstvene države, ali uz nužnost stalnog vođenja računa o uravnoteženosti htenja i mogućnosti u tom pogledu.
Kao sokolski radnik, bio je dugogodišnji član uprave, vaspitač i zamenik starešine, a jedno vreme bio je deo i Saveznog prosvetnog odbora, krovne organizacije Sokola Kraljevine Jugoslavije koja se bavila pitanjima vaspitanja i etike.
Kao pobornik etičke škole Miljenka Vidovića, smatrao je da čovek snagom volje može sve da postigne, ali da je iznad svega važno slobodno misliti i raditi, bez obzira na ograničenja, kako bi se ličnim primerom ukazalo na prave puteve.
Za svoj rad, Udicki je odlikovan Ordenom Svetog Save i Ordenom Društva Crvenog krsta. Tokom Prvog svetskog rata borio se na italijanskom frontu, a tokom drugog, u par navrata je hapšen od ustaša.
Bavio se istraživanjem ustaškog genocida i iza sebe je ostavio „Spomenicu žrtava Sremske Mitrovice u Drugom svetskom ratu“.
Umro je 1951, i sahranjen je na Pravoslavnom groblju u Sremskoj Mitrovici.
Stevo Lapčević
